Zamek w Iłży: Biskupia Twierdza nad Doliną Iłżanki

Istnieje takie miejsce jak wzgórze nad doliną Iłżanki, gdzie blisko siedemsetletnia historia jest zamknięta w postaci zamkowych ruin. Wspinając się na zamkowe wzgórze, naszym oczom ukaże się to, co zostało z obronnej rezydencji biskupów krakowskich. Ruiny można, a nawet trzeba, zwiedzić. To wyjątkowe miejsce. 

Murowany zamek powstał z inicjatywy biskupa Jana Grota. Pełnił on funkcję ufortyfikowanej siedziby biskupów i ośrodka administracyjnego. Stąd zarządzano bardzo bogatym majątkiem biskupów krakowskich. O znaczeniu zamku świadczyło, że był jedną z lepiej ufortyfikowanych siedzib biskupich. Kamienna, cylindryczna wieża, bardzo charakterystyczny element założenia zamkowego, miała być miejscem ostatecznej obrony. W czasie pokoju była magazynem lub więzieniem. 

Zamek trawiły liczne pożary, ale kolejni biskupi podejmowali się napraw i remontów, by utrzymać twierdzę w dobrym stanie. Po latach zarządzania przez biskupów krakowskich Sejm Czteroletni przeniósł prawa do zamku na Skarb Państwa. Początek XIX wieku był początkiem końca zamku, jaki znali jego właściciele. Na szczęście dla nas zarządzający obecnie zamkiem (miasto i gmina Iłża) nie zostawili go na pastwę losu i niszczącego czasu. Ruiny są zabezpieczone i przygotowane dla zwiedzających, a w trakcie organizowanych tamże turniejów rycerskich tętnią życiem. 

Istotne fakty o zamku w Iłży

Wiek powstania

początek XIV w. 

Inicjator budowy

bp Jan Grot

Styl architektoniczny

wczesny gotyk, później otrzymał cechy stylu renesansu

Aktualny stan techniczny

ruiny

Adres

Zamek, Podzamcze, 27-100 Iłża

Najważniejsze informacje turystyczne

Godziny otwarcia i ceny biletów

Na wzgórze zamkowe można wejść codziennie między 6 a 22. Zamek górny jest otwarty w poniedziałki od 9 do 17, od wtorku do niedzieli od 8 do 20. Godziny zmieniają się sezonowo. Warto sprawdzić na stronie zamku. 

Poniedziałek - wstęp darmowy.
W pozostałe dni bilet normalny kosztuje 15 zł, a ulgowy 12 zł. 

Czas zwiedzania

Zwiedzenie ruin i obejrzenie miejsca bitwy pod Iłżą - ok. 1h.

Dostęp dla niepełnosprawnych

NIE za bardzo (duża ilość stopni i nierówności). Jest możliwość podjazdu na parking przy dziedzińcu dolnym.

Dostęp dla psów

TAK, gospodarze są otwarci na czworonożnych gości. Trzeba jednak pamiętać o odpowiedzialności za zwierzaki. 

Parkingi

W okolicy sporo; parking bezpłatny na ul. św. Franciszka 10, 27-100 Iłża

Możliwości zwiedzania

Indywidualnie, z audioprzewodnikiem lub przewodnikiem w formie papierowej (dostępnym w punkcie informacji turystycznej). Grupy zorganizowane może oprowadzić wykwalifikowana osoba. 

Wielojęzyczność

Przy każdej komnacie tabliczki informacyjne po polsku, angielsku
i niemiecku. Przewodnicy dla grup tylko po polsku.

Jakie ważne wydarzenia, spotkania czy osobistości są z nim związane? Po zaznajomieniu się z poniżej przedstawioną pigułką wiedzy o zamku Iłży (prawie) wszystkiego się dowiecie. 

Historia iłżeckiego zamku w skrócie

◈ Przełom XIII i XIV w.: Na terenie starego miasta funkcjonuje obronna rezydencja biskupia.

◈ 1326-1347: Pierwsza faza budowy murowanego zamku pod rządami bp. Jana Grota.

◈ 1344: Pierwsza pisemna wzmianka o zamku (dokument
z adnotacją „in castro nostro” - "w naszym zamku")

◈ 1386: W zamku po raz pierwszy gości Władysław II Jagiełło.

◈ 1503-1525: Bp Jan Konarski odbudowuje zamek po pożarze.

◈  1560: Bp Filip Padniewski zleca przebudowę zamku, by nadać mu cechy stylu renesansowego.

◈ 1588: Zamek ponownie płonie.

◈ 1618: Remont pod kierunkiem bp. Marcina Szyszkowskiego.

◈ 1655: Szwedzkie wojska zajmują zamek, a rok później wycofują się. Zanim odeszli, ograbili i spalili twierdzę.

◈ 1670: Odbudowę uszkodzonego zamku zaczął bp Andrzej Trzebicki.

◈ 1782: Zamek otrzymuje nowy dach z inicjatywy bp. Kajetana Sołtyka.

◈ 1789: Postanowieniem Sejmu Czteroletniego zamek staje się własnością skarbu państwa

◈ 1812: Ostatni mieszkańcy zamku opuszczają go na skutek zaniedbań i postępującego niszczenia.

◈ 1873: Książę Tadeusz Lubomirski właścicielem ruin.

◈ 1909: Zdzisław Lubomirski przekazuje prawa do zamku Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

◈ 1915: Wojska rosyjskie wykorzystują wieżę jako punkt obserwacyjny.

◈ 1927: Miasto i Gmina Iłża kupuje od TOnZP ruiny zamku.

◈ 1939: Ostrzał wojsk niemieckich uszkadza wieżę główną (zostaje naprawiona w 1958).

◈ 1962: Początek badań archeologiczno-architektonicznych.

◈ 1998: Główna wieża zostaje udostępniona zwiedzającym.

◈ 2020: Opracowanie projektu konserwacji i odtworzenia części murów zamku górnego.

◈ 2022: Mur przy wieży zamku górnego zostaje zabezpieczony.

Ciekawostki 

Zbrodnia i kara

W wieży zamkowej trzy i pół roku spędził archidiakon Jan Pieniążek. Była to kara za współudział w morderstwie kasztelana Jakuba Boglewskiego. Jan przez lata romansował z żoną kasztelana, Dorotą. Wspólnie zaplanowali pozbyć się małżonka. Dorota uciekła do Prus, a Jan został zwolniony w 1471 r. i odzyskał część dóbr majątkowych. 

Prezent koronacyjny

Jan Konarski, jeden z biskupów władający iłżeckim zamkiem, na zamku 14 stycznia 1507 roku wręczył królowi Zygmuntowi Staremu prezent koronacyjny. Było to 100 florenów. 

Malinowy chruśniak

Miejsce znane z poezji Bolesława Leśmiana znajduje się na lewo od schodów prowadzących na zamkowe wzgórze. Znany cykl erotyków "W malinowym chruśniaku" był owocem romansu poety z Teodorą Lebenthal. Na wzgórzu zamkowym rosły maliny i tam, podczas zbierania malin, Bolesław wyznał Teodorze miłość. 

Czy to jeszcze zamek?

Na początku XIX wieku Austriacy urządzili w zamku wojskowy szpital, ale szybko go zlikwidowano. Już wtedy obiekt popadał w ruinę. Użytkowano tylko oficynę, np. jako miejsce zabaw tanecznych. Jedna z nich zakończyła się pożarem i ruiny stały się łatwo dostępnym materiałem budowlanym, choćby na fabrykę fajansu Sunderlanda. 

Ze względu na swoją długą historię zamek w Iłży był miejscem przyjmowania królów. Poza wspomnianym Władysławem Jagiełłą biskupi krakowscy podejmowali tu Zygmunta I, Zygmunta III czy Władysława IV. Nie tylko oni zostawili swój ślad na iłżeckim zamku. W zebranych poniżej ciekawostkach znajdziecie dużo więcej informacji. 

Zamek w Iłży w liczbach

wysokość wzgórza, na którym wznosi się zamek

183 m n.p.m.

wysokości głównej cylindrycznej wieży

25 m

do takiej grubości dochodzą mury wieży

2,5 m

głębokości zamkowej studni

25 m

Legenda o skarbie otoczonym klątwą

Mówi się tu i ówdzie, że w wigilię Bożego Narodzenia, na zamkowym wzgórzu na odważnych czekają otwarte wrota do lochów. Za nimi ponoć jest wszystko, co pewna zbójecka drużyna nagromadziła: skrzynie pełne złota i srebra, szkatułki brylantów, szmaragdów i szafirów. Jest jeden haczyk. Na skarbach ciąży klątwa rzucona przez księżniczkę Odosławę, która była jednocześnie hersztem wspomnianej zbójeckiej bandy. Klątwa mówi, że za każdym śmiałkiem, który odważy się zejść w podziemia, wrota zamykają się i ten zostaje pod ziemią z całym bogactwem na wieki. 

Niektórzy jednak nie biorą niczego za pewnik. Tak było z pewną biedną kobietą, która liczyła, że poprawi swój byt, znajdując kosztowności. W wigilię Bożego Narodzenia wspięła się na zamkowe wzgórze. Zgodnie z przekazami ukazały jej się wrota. Szybko dotarła do złota i klejnotów. Wiedziona blaskiem przekroczyła próg komnaty, a drzwi od razu zamknęły się za nią i znikły. Kobieta zrozumiała po chwili, że przekazy były prawdziwe - została uwięziona. Nie pozostało jej nic innego jak tylko zapłakać nad swoim losem. Łzy płynęły i płynęły aż wydrążyły w skałach tunel.
U stóp wzgórza powstało małe jeziorko, a z jeziorka wypływał strumień. Nazwano go “Jej łzą” i z czasem taką nazwę przyjęła osada w okolicy zamku. “Jej łza” po latach zmieniła się w “Iłżę” i tak zostało do tej pory.

Źródło planu zamku: Lewicki J., Dzieje i architektura zamku w Iłży [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego, red. L. Kajzer, Kielce 1997

Autorka tekstu: Magdalena Wierzbińska

Zamek w naszym obiektywie

Chcesz sprawdzić, jak wyglądała nasza wizyta na zamku?

W osobnym wpisie na blogu dzielimy się naszymi osobistymi przeżyciami związanymi z wizytą w zamku. W ten sposób możesz wybrać to, co Cię najbardziej interesuje: historia i fakty o samym zamku czy podążanie śladami naszych przeżyć. Zapraszamy!

Byliśmy tam - poznaj nasze wrażenia!

Odkryj więcej zamków i inspiracji 👇

Copyright © 2025 | Wykonanie PowRope [Dominika Powroźnik]

zdobywcyzamkow@gmail.com

725 538 846

Kontakt

Skontaktuj się z nami w razie pytań, sugestii, problemów lub po prostu po to, aby podzielić się swoją pasją do zamków. Czekamy na Twoją wiadomość! :)